932–38 jezuici niemieccy odprawiali tu polskie nabożeństwa. Ciekawym elementem polskości, oprócz wielu innych pamiątek, jest polski orzeł w polichromii żagla kaplicy św. Wojciecha (pierwsza kaplica z prawej). Święta Lipka była też niejako bazą misyjną dla katolików (przeważnie Polaków) rozsianych po Mazurach. Kapłani ze Świętej Lipki opiekowali się grupami katolików wśród przeważającej ludności protestanckiej, urządzali dla nich okresowe nabożeństwa i organizowali stałe placówki duszpasterskie.
Na dachu zach. skrzydła krużganku, w którym umieszczona jest brama prowadząca na dziedziniec kościelny, znajduje się balustrada i ustawione na cokołach figury przedstawiające genealogię Chrystusa. Figury rzeźbił w 1744–48 Perwanger z Tolkmicka (wszystkich figur jest 44; część z nich znajduje się w zewnętrznych niszach zach. kaplic). Cykl genealogiczny Chrystusa jest zakończony na osi bramy głównej bogatym kartuszem z rzeźbą Dzieciątka Jezus na tle krzyża w pozłacanych promieniach. Żelazna brama (z 1731–33), prowadząca na dziedziniec kościelny, jest dziełem kowala Schwartza z pobliskiego Reszla. Po przekroczeniu bramy stajemy przed wspaniałą zach. fasadą kościoła. Prace murarskie przy fasadzie wykonano prawdopodobnie w 1719–22. Nad głównym wejściem (portalem) znajduje się ujęty balustradą balkon, uważany też często za lożę benedykcyjną. Na osi środkowej, w niszy flankowanej oknami, symbol Świętej Lipki – kamienne "drzewo" (lipa) z figurą Matki Boskiej, wykonana przez Jana Chrystiana Schmidta z Reszla. Wieże kościoła zbudowano w 1729–31, zegar wieżowy w 1738–40. Autorem znajdujących się w niszach wieży figur jest rzeźbiarz królewiecki Mateusz Pertzel. Obejście krużgankowe założone jest na planie prostokąta, z kwadratowymi w rzucie kaplicami narożnymi. Kaplice zasklepione są kopułami na żaglach, okna umieszczone w czaszy kopuły, a latarnie są regularnymi ośmiobokami. Uroczą polichromię kaplic wykonał
Maciej
Meyer z Lidzbarka Warmińskiego. Na sklepieniach skrzydła zach. i pn. namalowane są sceny biblijne ze Starego Testamentu, na ścianach sceny z niedzielnych ewangelii. Malowidła te wykonał Maciej Meyer, a ukończył w 1803 Moser, malarz z Bisztynka. Kościół w Świętej Lipce jest trzynawową bazyliką z czteroprzęsłowymi nawami i dwuprzęsłowym prezbiterium. Kościół wraz z zakrystiami ma dł. 42 m, szer. 24 m. Nad nawami bocznymi i zakrystiami znajdują się empory. Nawa główna ma wys. 19 m, nawy boczne – 5,35 m, empory – 3,65 m. Wyposażanie wnętrza kościoła zakończone było dopiero w 1759. Wspaniałą polichromię wnętrza kościoła wykonał w 1722–27 Maciej Meyer. Większość dekoracji ma tematykę Maryjną (ściany naw bocznych, sklepienie nad prezbiterium). Na malowanym fryzie obiegającym nawę główną i prezbiterium przedstawione są w medalionach postacie świętych królów, na sklepieniach naw bocznych sceny z Męki Pańskiej, zmartwychwstanie i inne. Na ścianie po obu stronach pierwszego okna (z lewej) 4 medaliony, w których przedstawione są najistotniejsze momenty ze wzmiankowanej legendy i ruiny zburzonej przez protestantów pierwszej kaplicy z ustawioną na jej gruzach szubienicą, mającą odstraszać wiernych. Na filarach i łukach przęseł sceny łask uzyskanych dzięki Matce Boskiej (ok. 70% nazwisk polskich). Przy ścianach obu naw rzeźbione, barokowe konfesjonały z XVIII w., dzieło Jana Döbla, snycerza z Królewca. Przy 3 filarach i zamknięciu naw bocznych znajduje się 8 ołtarzy bocznych. W ołtarzu Matki Boskiej Bolesnej (trzeci ołtarz z lewej) obraz, który jest dziełem włoskiego malarza Marcina Altomonte, sprowadzonego do Polski za czasów Jana III Sobieskiego. Jego dziełem jest również obraz "Ukrzyżowanie" w nawie prawej. Nawy boczne zamykają ołtarze poświęcone św. św. jezuitom (Ignacemu Loyoli – nawa lewa, Franciszkowi Ksaweremu – nawa prawa). Na sklepieniach przed tymi ołtarzami symbolika działalności misyjnej jezuitów. Przy filarze przed ołtarzem Matki Boskiej Bolesnej (od strony nawy głównej) pień lipy ze sztucznym ulistnieniem, na tle którego figura Madonny ofiarowana Świętej Lipce w 1652 (ufundowana ze składek zebranych na dworze królewskim w Warszawie), umieszczona tu przez złotnika z Olsztyna Mikołaja Bartolomonowicza w 1728. Na osi nawy głównej, w prezbiterium, trzykondygnacyjny ołtarz główny wykonany w 1712–14 przez Krzysztofa Peukera. Misternej roboty tabernakulum (srebro) wykonał złotnik Samuel Grew w 1720. Obraz w dolnej kondygnacji, dzieło flamandzkiego malarza (mieszkającego w Wilnie) Bartłomieja Pensa, został wykonany w 1640 i znajdował się już w drugiej kaplicy. Jest on wzorowany na obrazie Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Srebrną, pozłacaną suknię Madonny i Dzieciątka wykonał wspomniany wyżej Samuel Grew. Koronacja obrazu miała miejsce 11 sierpnia 1968. Dokonał jej kardynał Stefan Wyszyński z udziałem kardynała Karola Wojtyły i biskupów. Obrazy w górnych kondygnacjach ołtarza: "Nawiedzenie Panny Marii" i "Wniebowzięcie Matki Boskiej" są dziełem Piotra Kolberga z Dobrego Miasta (1725). On też namalował sceny biblijne w płycinach wykonanej przez Peukera ambony. Znajdujące się nad głównym wejściem organy zostały wykonane w 1721 w firmie Jana Josua Mosengela w Królewcu. Mają one 3960 piszczałek i 40 rejestrów (głosów). W czasie koncertów dla turystów prezentowane są ruchome figury i inne elementy organów. Po zainstalowaniu organów jezuici założyli tu w 1722 szkołę muzyczną, w której w 1887–93 kształcił się znany kompozytor polski Feliks Nowowiejski. Do momentu kradzieży cennej monstrancji w kształcie lipowego drzewa w 1980 otwarte było w pd. emporze ciekawe muzeum kościelne. Najciekawsze jego eksponaty to: ornat podarowany w 1684 przez Marysieńkę Sobieską; ornat podarowany przez Marię Leszczyńską, żonę króla Francji Ludwika XV; rzeźba z alabastru i korali z XVI w. przedstawiająca św. Sebastiana; norymberska kopia Madonny z kości słoniowej, dar króla Zygmunta III Wazy. Nad jez. Dejnowa (125,3 ha, dł. 3,8 km, głęb. 33 m) niewielkie kąpielisko.
83km
|