Msze polskie rozumiane w znaczeniu węższym, jako cykle pieśni mszalnych, komponowano głównie od początku stulecia do późnych lat 40-ych; natomiast w drugiej połowie stulecia jedynie okazjonalnie. Był to gatunek cieszący się wówczas dużą popularnością, zapotrzebowaniem społecznym, reprezentował bowiem typ pobożności ludowej (paralelnie do jednogłosowych pieśni kościelnych); szerzej omawiam te msze w rozdziale IV.
Teksty i tytuły mszy polskich przejmowano z tradycji gatunku, tradycji pieśni kościelnej bądź wykorzystywano każdorazowo nowe. Z adnotacji w partyturach dwóch mszy Żukowskiego można wnioskować, że Warszawskie Towarzystwo Muzyczne zorganizowało konkurs, którego przedmiotem była kompozycja mszalna; nie podano jednak roku. Pierwszą nagrodę za tekst otrzymała wówczas Maria Konopnicka (do jej tekstu skomponował mszę Żukowski), nazwiska autora drugiej nagrodzonej pracy (do tego tekstu również napisał mszę Żukowski) nie wymieniono; Andrzej Spóz (1971) nie odnotował tego konkursu. Teksty mszalne prezentowały oczywiście zróżnicowane założenia
estetyczne
i poziom artystyczny. Z reguły nie odnotowywano w partyturze nazwisk ich autorów. W naszym materiale pojawia się zaledwie kilka nazwisk Marii Konopnickiej (o czym jeszcze powiem), Marii Sokolnickiej (Msza Pasterska, 1925, Kleina), M.H. Szpyrkówny (nie podano w partyturze brzmienia imion; J.A. Maklakiewicz, Msza Polska, 1946), kapucyna O. Marka Kolbuszowskiego (Wallek-Walewski, Msza Polska, ok. 1936) i Jana Żukowskiego, brata kompozytora Mieczysława (autora tekstu i muzyki Mszy, b.r.). W większości kompozytorzy pisali msze polskie do nowych tekstów. Do tradycji gatunku natomiast nawiązał m.in. Poradowski, wykorzystując tekst "Z pokorą upadamy w proch przed Tobą, Boże" (Msza polska op. 7 nr 3, 1925, wyd. 1946), zamieszczany w XIX-wiecznych śpiewnikach kościelnych. Do tekstu mszy polskiej Marii Konopnickiej napisali msze Żukowski (Czwarta msza polska, b.r.) oraz Kwaśnik (Msza polska, 1946). Msza Żukowskiego ma siedmioczęściową budowę i obejmuje: I Kyrie elejson zmiłuj się o Panie, II Gloria. Niech śpiewa Syon, III Graduale. Na padół smutków i boleści, IV Credo. W mądrość przedwieczną, która świata słońce zapala, V Sanctus. W istności swojej dla nas niepojęty, VI Benedictus. O podniesiony na krzyżu Chryste, VII Agnus Dei. O Zbawicielu, o Baranku Boży. Za ten tekst Maria Konopnicka otrzymała I nagrodę na konkursie Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Zacytujmy tekst Credo:
W mądrość przedwieczną, która świata słońce
zapala, sieje blaski zorze,
morza napełnia i gwiazd drogi strzeże
w Boga i Ojca wszechistnienie wierzę.
|