Po trzecie, równie istotnym czynnikiem jest reakcja samego społeczeństwa na nowe reguły. Konsolidacja systemu demokratycznego zależy bowiem w równym stopniu zarówno od tego, czy teoretyczny model zmiany reguł jest trafny, jak i od tego, czy społeczeństwo, którego owe zmiany dotyczą, przyjmie je i zgodnie z ich logiką będzie funkcjonować. Tej kwestii poświęcona jest trzecia część książki.
Skoncentrujmy się więc na elitach.
Rzetelne
badanie elit okazało się możliwe dopiero po upadku systemu komunistycznego. Przedtem komunistyczne elity władzy były przedmiotem badania bądź zdalnie, w ramach tzw. paradygmatu sowietologicznego, który - wobec chronicznego braku materiałów źródłowych - w większym stopniu był spekulacją intelektualną niż gruntownym opisem stanu rzeczy, bądź też badania empiryczne siłą rzeczy miały charakter fragmentaryczny i dotyczyły raczej niższych niż wyższych czy najwyższych pięter władzy (por. Wasilewski 1989; 1990). Upadek dawnego systemu zaowocował pojawieniem się całego szeregu studiów poświęconych tym razem formowaniu się systemu wielopartyjnego i funkcjonowaniunajwyższych szczebli władzy (zob. np. Początki parlamentarnej elity 1992; Polska scena polityczna a wybory 1993; Elity polityczne w Polsce 1992; Bitwa o Belweder 1991; Grabowska, Szawiel 1993; Tokes 1991). Ujawnione zostały także dane z badań nad społecznym wizerunkiem elit komunistycznych (zob. Badora i in. 1994).
Dalsze analizy dotyczą elit według stanu z 1993 roku. Elity te są - w różnych wymiarach opisu - sytuowane na tle analogicznie opisanych elit komunistycznych według stanu z 1988 roku. Głównym źródłem danych empirycznych są międzynarodowe badania porównawcze nad kształtowaniem się elit w niektórych krajach Europy Środkowej i Wschodniej koncentrują się na pogłębionym opisie procesu formowania się elit w Polsce. Dane dotyczące innych krajów postkomunistycznych uwzględnione są jako tło porównawcze p
|