. Tak jest napisane". Potem rozpływają się w powietrzu, by zrobić miejsce dla następnych, bo Lewandowski przez noc śni ich kilkadziesiąt, kilkaset, na każdy rok życia, na każdy dzień roku. Nad ranem przychodzi Józek. Muchy zawsze budzą się pierwsze. Wystarczy odrobina szarego światła i już obijają się o szyby. Józek przysiada na łóżku. "Jeszcze się nie wybierasz, Mieciu? Jeszcze ci tu dobrze?" Ciało Lewandowskiego napina się, wygina w łuk, usta łapią powietrze. "I po co się tak męczyć, Mieciu?"
Terkot lelka, pohukiwanie sowy, noc jest milcząca. Dusze jak ryby unoszą się w czarnej wodzie, stoją w zakolach ciemnych godzin jak szczupak czekający na łup. I nie nadpływa nic, nic prócz minionych dni, tych luster dni, co mają jeszcze nadejść. Zalatywój w domu na skraju wsi przewraca się z boku na bok. Przez otwarte okna wieje gorący wiatr i nie daje spać. Wstaje z łóżka, idzie do emaliowanego wiadra i pije, lecz woda ma ten sam wietrzny, ciepły i niespokojny smak, więc po omacku znajduje na stole paczkę popularnych, zapałki i w szarej koszuli wychodzi przed dom. Dym smakuje jak woda i jak wiatr. Z tej wysokości, prawie z przełęczy, widać całą wieś, jak leży wywrócona na brzuch. Nie można dostrzec żadnego światła. Ślepe i głuche domy tulą się do ziemi, żeby zapomnieć o świecie. Pomiędzy ruchliwymi koronami drzew tkwią ostre krawędzie dachów. Jak kamienie w rzece. "Co za wiatr" - myśli Zalatywój, po plecach przebiega mu dreszcz, a w pamięci staje tamten listopadowy dzień. Jechał do Spełzłej. Zapadał zmierzch. Mógł zostać i przespać w Smerecznem, ale pomyślał, że zrobi jeszcze ze cztery kilometry, minie wieś i przenocuje w pustym, dawno wybudowanym, a nigdy nie skończonym domu. Tego dnia nie miał ochoty na ludzkie towarzystwo, wódkę ani gadaninę. W powietrzu czuć było śnieg, gruda rozmarzała na dwie, trzy godziny w południe, potem na powrót twardniała i wiedział, że to już ostatnia jazda przed zimą, więc chciał popatrzeć na niebo i góry i chciał być sam. Buki były nagie i miały barwę fioletowej mgły, a niebo na zachodzie za widnokręgiem płonęło jak pióropusz z czerwonych piór. Zostawił swój wózek, wziął worek z kołdrą i wszedł przez wywalone drzwi. Okna ktoś
pozabijał
deskami i musiał zapalić zapałkę. Pachniało wilgocią i wapnem. Przeszedł sień, a jego wielki cień skradał się za nim. Drewienko sparzyło go w palce i zgasło. Wtedy usłyszał cichy skrzyp. Zapalił drugą zapałkę. Światło było szarożółte jak piasek, ale zobaczył nogi w spodniach. Kołysały się. Jeden gumowy but był na swoim miejscu, drugi spadł. Stopa miała skurczone, podwinięte palce. Zalatywój nigdy nie wrócił po swój worek. Przynieśli mu go ludzie ze wsi. Powiedzieli też, że widział to, co stało się rok wcześniej. Teraz stoi na drewnianym ganku i zastanawia się, dlaczego Fedor Fećko ukazał się akurat jemu. Księżyc jest wielki i wygląda tak, jakby zrobiony był z matowego ognia. Powoli się wznosi. Gdyby dotknął lasu, las by się zapalił, a wiatr rozniósłby pożar po całej okolicy i w parę chwil dolina zamieniłaby się w ognisko, w miskę płomieni, które jak rozhuśtana woda chlapnęłyby przez krawędzie grzbietów i rozniosłyby się dalej i dalej aż po ostatnie krańce ciemności, więc Zalatywój pieczołowicie rozgniata niedopałek stwardniałą piętą, rozciera na kamiennym stopniu i wraca do izby. Łóżko skrzypi tak samo jak cały dom. Czas w zegarze proboszcza płynął tak samo jak w innych zegarach parafii. W środku nocy, w zupełnej ciszy, jego uderzenia wypływały przez uchylone okno i snuły się w zaułku jak smugi ciężkiej woni. Wysoki, wąski jak trumna i politurowany stał w rogu pokoju i wydzwaniał swoje co godzinę. Proboszcz kazał go przenieść z kościoła, gdy dostrzegł, jak często podczas mszy wzrok ludzi wędruje w bok, w stronę ciemnego zakamarka przy konfesjonale, gdzie stał ten ni to mebel, ni to mechanizm, w każdym razie jedyna w świątyni rzecz, która wydawała się żyć własnym, niezależnym życiem. Wciąż przypominała się proboszczowi ta historia: Stare kobiety przesiadywały kiedyś w kościołach, bo wierzyły, że w ten sposób wykradają śmierci godziny, że ich ciała nie starzeją się, że zapach wosku, kadzidła i chłodnego kamienia jest zapachem wieczności. Kiedyś zdrzemnął się w konfesjonale i obudziło go bicie zegara. Zapadała już noc. W kościele nie było żywej duszy. Przez chwilę nie wiedział, gdzie jest. Powietrze drgało od barytonowych uderzeń. Kilka sekund przebywał w nieznanej przestrzeni i nie mógł sobie przypomnieć, kim jest, jak się nazywa, nie wiedział nic. Był pewien, że to zegar wtrącił go na powrót w rzeczywistość. Gdyby nie on, ten stan mógłby trwać i trwać. Tak, to wtedy ostatecznie zdecydował, że przeniesie zegar na plebanię. A potem próbował to powtórzyć. Te kilka sekund, gdy znalazł się między snem a jawą, w ciemnej otchłani, w którą spadał struchlały, lecz z niejasną świadomością, że doświadcza czegoś podobnego do wiary i pragnienia tamtych starych kobiet. Zostawał w kościele po zmroku. Stary Gawlicki gasił świece, wynosił mszał i wychodził, zostawiając za sobą słabe echo swoich siedemdziesięcioletnich kroków. Zostawał sam i siadał w konfesjonale. Zamykał oczy, lecz sen nie nadchodził. W ciszy i półmroku najdrobniejsze odgłosy nadnaturalnie się rozrastały. Rynek za ścianą, Żłobiska, ryk krowy na odległym pastwisku - wszystko ogromniało do rozmiarów wszechświata i ksiądz doświadczał zagubienia, lecz było ono na wskroś materialne. Wiedział, że siedzi w kościele, w konfesjonale, wiedział, że w istocie wiruje i krąży w kosmosie jak, powiedzmy, Gagarin i nie było to nic nowego. Dostrzegał nawet swój kościół gdzieś z bardzo wysoka jako białą plamkę, okruch na granatowym bezmiarze, i mógł dostrzec siebie, okruch jeszcze mniejszy, zamknięty w wapiennej, wyłożonej drewnem łupinie. Lecz to była tylko zwykła rzeczywistość i zwykła wyobraźnia. Sen nie przychodził, nie przychodziło przebudzenie. Przestrzeń, choćby i wszechświatowa, więziła proboszcza jak szklana kula. Wstawał, wychodził, zamykał drzwi na klucz i szedł na plebanię. Zasypiał w łóżku i budził się, lecz nigdy nie przytrafiło mu się tamto: kilka chwil, gdy mimo lęku czuł, że czas pękł jak zetlała tkanina, a on leci i leci w dół albo w górę pozbawiony imienia, pozbawiony pamięci i jej rewersu czyli jakiegokolwiek obrazu przyszłości, pozbawiony wiedzy. I mimo strachu pragnął, by to trwało, bo czuł, że jeszcze chwila i czegoś się dowie, coś zostanie odkryte. A potem razem z biciem zegara poczuł chłód i zdrętwienie w stopach. Któregoś wieczora nastawił budzik na drugą po północy. Czuł niedorzeczność sytuacji, ale postanowił pojść do kościoła. "Powinienem zasnąć, zasnąć z niewyspania" - myślał. W sieni po omacku znalazł płaszcz i narzucił na pidżamę. Październikowa noc pachniała pustoszejącymi ogrodami. Ostrożnie przekradł się pod gałęziami jabłoni do furtki. Zaskrzypiała, lecz pies u sąsiadów nie zaszczekał. Kilka metrów otwartej przestrzeni właściwie przebiegł. Ocierając się o mur, dotarł do wierzei. Wielki zamek był lodowaty w dotyku, a klucz gorący jak ogień. Ale to działo się jakiś czas temu. Teraz jest inna noc i ksiądz słucha swojego zegara, a jutro ma odprawić mszę za duszę Kościejnego i tak jak wtedy, czuje niedorzeczność sytuacji. "Świat nie ma żadnych swoich kolein. Podskakuje jak piłka" - tak myśli. "Msza za duszę". Powtarza te słowa bezdźwięcznie, a potem trochę głośniej, żeby usłyszeć ich harmonijne brzmienie. Potem jeszcze raz i jeszcze, aż zmienią się w nic nie znaczący szelest. "...za duszę, którą widział policjant i dziewucha z knajpy, panna z dzieckiem". "Pan w to wierzy?", zapytał wtedy sierżanta, a on odpowiedział: "Nie, nie wierzę, ale go widziałem i mówił do mnie i ja to księdzu powtarzam, bo ksiądz jest od tych spraw". "A w to, co jeszcze obiecał powiedzieć, pan uwierzy?" "Nie wiem. Może to będzie można jakoś sprawdzić". Zegar wymierza trzecie uderzenie i milknie. "Sprawdzić" - myśli ksiądz. "Ja też chciałem wtedy coś sprawdzić". W głębi mroku paliła się czerwona lampka. Jak kropelka krwi albo jak wyłupione oko, które niczego już nie dostrzeże. Cztery okna były ciemniejsze niż wnętrze. Zupełnie jakby w środku zawieruszyły się i przetrwały jakieś drobinki dziennego światła. Kiedy zamykał za sobą drzwi konfesjonału, przez chwilę miał bezsensowne uczucie, że próbuje zasiąść we wnętrzu swojego zegara. Ale zegar był przecież wyniesiony. Ta myśl go uspokoiła. Zawinął się w płaszcz, splótł ręce na piersi i zastygł w pozie wszystkich podróżnych oczekujących nocą na pociąg. O świcie zbudziła go staruszka w czarnej sukience. Siwe włosy miała upięte za pomocą kilku grzebyków z brązowej masy plastycznej, grzebyków, jakich dzisiaj już nigdzie nie można kupić. "Było otwarte. Aż się zdziwiłam, że tak rano, ale weszłam. Tam usiadłam i w ogóle księdza nie widziałam, dopiero jak chrapnął. Boże! Alem się przelękła, krzyknęłam aż". No więc nic się nie stało. Wszystko pozostało tak jak jest, odpowiedzi wciąż tkwiły w pytaniach jak pisklęta w skorupkach. Chmury nad Żłobiskami dalej kreśliły swoje zawijasy. Chwilami ich krawędzie przypominały ogniste trzaśnięcia z bicza. Ale czasem, zwłaszcza o zachodzie, gdy słońce zapada już za horyzont i światło zgarnia z ziemi wszystkie domy, drzewa, martwe pegeery, dawne więzienia, przechodniów i pijaków, krowy, motocyklistów i żółty pekaes z Dukli, gdy ukośne promienie porywają jak magnes wszystkie widzialne rzeczy - wtedy chmury są lustrem świata i można w nich zobaczyć wszystko jak na wielkim ekranie, jako na ziemi, tak i w niebie, lecz trwa to tylko mgnienie, bo czas ma barwę szarą i postać ptaka o przejrzystym ciele: jedno muśnięcie skrzydeł i zaczyna się zmierzch. O czwartej nad ranem cztery przeciągłe uderzenia zegara rozchodzą się po plebanii jak kręgi w nieruchomej wodzie i toń snu w końcu zagarnia proboszcza.
Tej samej nocy w obcym domu Babce chciało się pić. Nie postawiła wieczorem obok łóżka kubka z wodą. Zawsze to robiła, lecz tym razem zapomniała. Za gorąco było na tym poddaszu. Przez cały dzień w sosnowych deskach i belkach gromadził się upał. Z sęków płynęły krople żywicy. Teraz ciepło wychodziło z drewna i rozcieńczało powietrze. Małe okno było zamknięte na stałe, zabite trzema gwoździami. Dwie ściany ktoś wylepił gazetami. "Przyjaciółka", "Chłopska Droga", "Nowiny", "Podkarpacie", Edward Gie
|