Mała grupa katolików polskich skupiona dokoła pisma "Verbum" i zakładu dla dzieci ociemniałych w Laskach powoływała się na Maritaina przeciwko nacjonalistycznie usposobionej większości kleru, zużywającego dużo energii na propagandę antysemicką. Na zaproszenie "Verbum" Maritain odwiedził Warszawę, nie wiem czy sam, czy z Raissą. W Polsce jego wpływ na umysł jednego człowieka z kręgu "Verbum" miał mieć trwałe skutki: Jerzy Turowicz będzie redagować "Tygodnik Powszechny" w duchu pism Maritaina.
Inne wąskie kręgi w Polsce czytały Maritaina. Byli to młodzi literaci, na przykład najzdolniejszy z nich, krytyk Ludwik Fryde, który zginął podczas wojny. Ja osobiście Maritainowi (jak i Oskarowi Miłoszowi) w znacznym stopniu zawdzięczam moją nieufność do "poezji czystej". Tak zwana nowoczesność nakazywała eliminować z poezji wszystko, co przynależy do "prozy", i zostawiać sam ekstrakt liryczny. Odpowiednikiem Awangardy była w teorii malarstwa Czysta Forma Witkacego. Maritain
cytuje
gdzieś Boccaccia, który w komentarzu do Dantego powiedział: "Poezja jest teologią". Według Maritaina może raczej jest ontologią, czyli wiedzą o bycie. W każdym razie nie może zastąpić religii i stać się przedmiotem bałwochwalczego nabożeństwa. Moje religijne lektury ówczesne niezbyt mi pomagały rozeznać się w sobie, ale uznanie skromnego miejsca poety wbrew "kapłaństwu sztuki" (co Awangarda przedłużała pod inną nazwą) powinno być zaliczone do korzyści.
Czy Maritain jako odnowiciel myśli świętego Tomasza zwyciężył? Za krótka perspektywa czasu, aby odpowiadać na to pytanie. Dzisiaj nawet seminaria duchowne weszły w orbitę Nietzschego i Heideggera. Bardzo trudno czytać subtelne "distinguo" średniowiecznego mędrca, nawet poprzez filtr jego pojętnego ucznia. Nie wiem, ile mój nieżyjący przyjaciel Tomasz Merton wziął z tomizmu (Maritain odwiedził go w klasztorze Gethsemani w Kentucky). Merton oświadczał się ze swoim przywiązaniem do innego średniow
|