a listopadowego Polak Bernard Zaydler. W rozważaniach nad upadkiem Polski wysuwał głównie dwie przyczyny: słabość materialną i wojskową Rzplitej oraz "zgubną formę rządu" wskutek zachowania struktury feudalnej, podczas gdy inne państwa na jej gruzach budowały silną władzę państwową. Pomimo reform i patriotyzmu Polaków ("naród bohaterów" - takie motto książki przejęte od Segura) o losach Polski zadecydowała ostatecznie przewaga fizyczna mocarstw sąsiednich, których interesy kolidowały z Rzplitą.
W Rosji wrzenie wśród inteligencji po roku 1812, którego wyrazem był ruch
dekabrystowski
, wytworzyło atmosferę sprzyjającą kształtowaniu się opinii niezależnej od rządu. Przyczyniło się do tego zwycięstwo nad Napoleonem odniesione wspólnie z Europą, skąd nowe idee polityczne, społeczne, moralne silniej teraz przenikały do Rosji, a znajdowały częściowo przychylny oddźwięk nawet na samym dworze carskim. Odbiło się to m.in. na stosunku do sprawy polskiej. Aleksander snuł plany przekreślenia rozbiorów, włączenia do odbudowanego Królestwa "guberni zachodnich". Znamienne jest jednak, że w tej sprawie spotykał się z oporem nie tylko reprezentującym kierunek wsteczny Karamzina, ale i liberałów, którzy krytykowali przecież urzędowego historiografa za jego apologię samodzierżawia i wstecznego systemu społecznego.
Wzajemna nieufność, zadawnione niechęci sprawiały, że stosunek dekabrystów do Polski nie był jednolity. Kością niezgody była sprawa przynależności ziem litewsko-białoruskich i dążenie do zachowania jakiejś formy związku Polski z imperium carskim m. Pomimo to właśnie wśród szlacheckich rewolucjonistów, szukających kontaktu i wspólnego działania przeciwko caratowi, zaczęto sobie uświadamiać sprzeczność rozbiorów z ideami prawa i wolności oraz interesami ludu rosyjskiego, budziły się sympatie dla
|