Dane tekstu dla wyniku:	1
Identyfikator tekstu:	IJPPAN_p0009400064
Tytuł:	Anoreksja i bulimia – profilaktyka
Wydawca:	Fundacja Źródło przy współudziale Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców oraz Duszpasterstwa Nauczycieli "Ostoja"
Źródło:	Wychowawca nr 189
Kanał:	#kanal_prasa_miesiecznik
Typ:	#typ_publ
Autorzy:	Marta Kowalczuk,
Data publikacji:	2008-09
Anoreksja i bulimia – profilaktyka Modelki, aktorki, sportowcy zachęcają młode kobiety i dziewczęta do „bycia lekkimi i mniej krągłymi”. Proponują stosowanie rygorystycznych diet, wykonywanie zabiegów kosmetycznych usuwających tkankę tłuszczową w poszczególnych partiach sylwetki, zażywanie leków wspomagających proces odchudzania oraz uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Duża część kobiet i dziewcząt ulega tym wpływom, utwierdzając się w przekonaniu, że idealne ciało powinno być pozbawione tkanki tłuszczowej. Zbyszko Melosik na określenie tej sytuacji, używa terminu „mania szczupłego ciała”1. Konsekwencją tzw. „dyskursu szczupłego ciała” może być wzrastająca liczba przypadków zachorowań na anoreksję i bulimię psychiczną u młodzieży (zwłaszcza u dziewcząt w okresie adolescencji)2. Anorexia nervosa – istota i główne objawy Anorexia nervosa (z grec. an – brak, orexis – apetyt) to schorzenie o podłożu psychicznym, którego istotą jest świadome, rygorystyczne ograniczanie ilości przyjmowanych pokarmów, sile koncentrowanie się na wyglądzie zewnętrznym i masie ciała, powiązane z panicznym lękiem przed przybraniem na wadze. Przyjęło się błędne twierdzenie, że chorobie tej towarzyszy brak apetytu. Tymczasem osoby cierpiące na anoreksję doświadczają uczucia głodu, ale odmawiają spożywania posiłków w obawie przed przytyciem. Anoreksja najczęściej dotyka dziewczęta w okresie adolescencji (pomiędzy 12. a 19. rokiem życia). Dolna granica wieku zachorowań nieustannie się obniża, znane są przypadki występowania anoreksji u dzieci między 8. a 12. rokiem życia. Chłopcy stanowią niewielki odsetek populacji osób chorujących. Głównymi objawami anoreksji są: odmowa utrzymania ciężaru ciała na poziomie co najmniej 85% wartości oczekiwanej (należnej) dla wieku i wzrostu osoby; paniczny lęk przed przybraniem na wadze; postrzeganie kształtu i wagi ciała w sposób zaburzony (osoby chore pomimo znacznej niedowagi spostrzegają swoje ciało jako nienaturalnie grube); przecenianie wyglądu zewnętrznego przy samoocenie; zanik miesiączki; stosowanie niewłaściwych, wręcz patologicznych metod obniżania masy ciała, takich jak: głodzenie się, stosowanie różnorodnych diet, uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych, prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających; obsesyjne liczenie wartości kalorycznej spożywanych pokarmów; ukrywanie i wyrzucanie jedzenia; unikanie jedzenia w towarzystwie innych osób; niedostrzeganie konsekwencji zbyt niskiej masy ciała. Metody leczenia Anoreksja prowadzi do licznych niekorzystnych zmian w sferze fizycznej i psychicznej, jak skrajne wychudzenie, sinienie, obrzęki dłoni i stóp, stałe uczucie zimna, sucha, łuszcząca się skóra, niskie, nieregularne tętno i ciśnienie krwi, zaburzenia w pracy nerek, gwałtowne zmiany nastroju, depresja, myśli samobójcze. Zdaniem wielu psychologów i psychiatrów najskuteczniejszą formą leczenia anoreksji są oddziaływania psychoterapeutyczne stosowane zarówno wobec dziewcząt przejawiających tę chorobę, jak i ich rodzin. W przypadku, gdy dziewczęta mają bardzo niską masę ciała, poważne zaburzenia fizjologiczne oraz podejmują próby samobójcze, wskazana jest ich hospitalizacja. Trafna diagnoza i zastosowanie odpowiednich metod i form leczenia mogą sprzyjać szybkiemu powrotowi do zdrowia tych dziewcząt. Wyniki prowadzonych badań dają świadectwo tego, że u ok. 40-77% dziewcząt następuje całkowite wyzdrowienie. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że ok. 10-20% osób chorujących na anoreksję umiera. Przyczynami śmierci są najczęściej niedożywienie i / lub samobójstwo chorej3. Bulimia – istota i objawy Bulimia (z grec. boulimia – wielki głód, byczy głód ) to schorzenie o podłożu psychicznym, którego istotą jest świadome objadanie się połączone z poczuciem utraty kontroli nad ilością przyjmowanego pokarmu, prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających i / lub moczopędnych. Zachowaniom tym towarzyszy najczęściej poczucie winy, wstydu oraz wstręt do samej siebie. Osoby chorujące na bulimię oceniają swoją wartość na podstawie wagi i wyglądu zewnętrznego. Choroba ta obejmuje ok. 1-3% populacji młodych dziewcząt i kobiet pomiędzy 15. a 24. rokiem życia. Większość z nich przed wystąpieniem objawów bulimicznych głodziła się i / lub stosowała różnorodne diety odchudzające. Tak jak w przypadku anoreksji, chłopcy stanowią niewielki odsetek populacji osób chorujących. Głównymi objawami bulimii są: niekontrolowane objadanie się połączone z brakiem możliwości zaprzestania jedzenia (w czasie ataku bulimicznego znaczna część dziewcząt zjada duże ilości pożywienia w szybkim tempie i w ciągu krótkiego czasu (ok. 2-4 godzin). Dziewczęta najchętniej spożywają produkty wysokokaloryczne , bogate w tłuszcze i węglowodany. Wartość kaloryczna posiłku spożytego w ciągu jednego „napadu żarłoczności” wynosi najczęściej od 3500 do 10000 kcal); prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających i moczopędnych, stosowanie lewatyw w celu przeciwdziałania skutkom przejedzenia; stosowanie patologicznych metod kontroli / obniżania masy ciała, takich jak np.: diety odchudzające, głodówki, uprawianie wyczerpujących ćwiczeń fizycznych; uzależnianie samooceny od kształtu i wagi ciała. Metody leczenia Bulimia prowadzi do licznych zaburzeń fizycznych, psychicznych i społecznych: opuchlizna twarzy i policzków, obrzęk gruczołów ślinowych, odwodnienie, arytmia w pracy serca, zaburzenia jelitowe, zaburzenia miesiączkowania, rany na przełyku, blizny na grzbietach dłoni, niepokój, rozdrażnienie, wahania nastroju, depresja, myśli samobójcze, a także konflikty z prawem na skutek kradzieży pieniędzy i/lub jedzenia, niemożność kontynuowania pracy lub nauki. Głównymi metodami leczenia bulimii psychicznej są: terapia biologiczna, czyli stosowanie leków przeciwdepresyjnych; terapia poznawczo-behawioralna, która ma na celu przede wszystkim zmianę schematów poznawczych dziewcząt dotyczących jedzenia i spostrzegania własnej sylwetki; terapia rodzinna. Osoby chorujące na bulimię nie zaprzeczają istnienia swojej choroby, zdają sobie sprawę z konieczności podjęcia leczenia, jednak dość często nie mogą dotrwać do końca psychoterapii. Zadania wychowawców w profilaktyce anoreksji i bulimii Negatywne skutki anoreksji i bulimii psychicznej, trudności w leczeniu młodzieży chorującej (m.in. silna niechęć pacjentów do podejmowania terapii, mała ilość specjalistycznych ośrodków zajmujących się leczeniem tych chorób w Polsce) uzasadniają potrzebę podejmowania działań profilaktycznych. Najlepszym miejscem do wprowadzania i realizacji strategii profilaktycznych w zakresie anoreksji i bulimii jest szkoła. Nauczyciele, wychowawcy często jako pierwsi mogą zauważyć zachowania będące przejawami anoreksji i bulimii psychicznej i w związku z tym projektować i realizować programy profilaktyczne w zakresie tych schorzeń. W 2006 roku m.in. przeprowadzono badania sondażowe na temat rodzajów działań deklarowanych przez wychowawców klas w sytuacji wystąpienia anoreksji i bulimii psychicznej w środowisku młodzieży szkolnej. Badaniami objęłam 105 wychowawców klas gimnazjalnych i licealnych województwa podlaskiego, mających częsty kontakt z młodzieżą w wieku 14-19 lat, która stanowi grupę o podwyższonym poziomie ryzyka w zakresie wystąpienia symptomów anoreksji i bulimii psychicznej. Poniżej przedstawiam wybrane wnioski z analizy niektórych wyników badań nauczycieli – wychowawców4. Badani wychowawcy klas w sytuacji wystąpienia symptomów anoreksji i bulimii psychicznej u uczniów najczęściej „uciekają” od problemu na zewnątrz poprzez „przekazanie sprawy pedagogowi szkolnemu” (49,5% ogółu badanych wychowawców klas) lub „skierowanie chorującego lub zagrożonego ucznia do lekarza lub pielęgniarki szkolnej” (48,1% ogółu badanych wychowawców klas). Badani wybierają także bierność, o czym świadczy skłonność niemal połowy respondentów (46,7%) do „obserwacji dalszego rozwoju symptomów anoreksji / bulimii u ucznia”. Najbardziej pożądana kategoria nauczycielskiego działania w przypadku pojawienia się objawów anoreksji / bulimii psychicznej u wychowanków – samodzielna aktywność, czyli poszukiwanie rozwiązań adekwatnych do zaistniałej sytuacji – jest deklarowane mniej niż przez czwartą część badanych (23,8%). Negatywną wymowę ma fakt, że tylko 9% badanych wychowawców klas „prowadzi zajęcia dla uczniów na temat zdrowego stylu życia i odżywiania się” oraz „organizuje spotkania edukacyjne dla uczniów na temat anoreksji i bulimii z udziałem psychologa / psychiatry” (7,6% ogółu badanych wychowawców klas). 5,1% badanych nauczycieli – wychowawców „uczestniczy w tworzeniu szkolnego programu profilaktycznego w zakresie anoreksji i bulimii psychicznej”, a 4,6% badanych „współpracuje z organizacjami i instytucjami zajmującymi się terapią anoreksji i bulimii”. Można powiedzieć, że nauczyciele wychowawcy są raczej słabo przygotowani do podejmowania działań profilaktycznych w zakresie anoreksji i bulimii psychicznej u uczniów, co może wynikać z braku umiejętności diagnozowania tych chorób, z niedostępności literatury dotyczącej anoreksji i bulimii psychicznej u młodzieży oraz braku silniejszej motywacji do rozwijania umiejętności i kompetencji w zakresie profilaktyki tych chorób. Stan ten trzeba zmieniać zważywszy na to, że wzrasta liczba młodzieży chorującej na anoreksję i bulimię. Pożądanymi zadaniami nauczycieli i wychowawców w zakresie profilaktyki anoreksji / bulimii psychicznej u uczniów powinny być: rozpoznawanie nieprawidłowości w zakresie stosunku do odżywiania się i wizerunku własnego ciała u młodzieży; diagnozowanie stanu rozumienia przez uczniów specyfiki anoreksji i bulimii psychicznej; organizacja zajęć / warsztatów dla uczniów na temat anoreksji i bulimii w ramach godzin wychowawczych; współpraca z pedagogiem szkolnym, psychologami lub innymi specjalistami zajmującymi się problematyką anoreksji i bulimii; motywowanie rodziców do włączenia się w działania profilaktyczne w zakresie analizowanych schorzeń poprzez, na przykład, organizację spotkań edukacyjnych dla rodziców na temat anoreksji i bulimii z udziałem psychologów / psychiatrów; organizowanie pomocy psychologicznej / psychiatrycznej dla chorujących uczniów i ich rodziców; motywowanie chorujących uczniów do podjęcia specjalistycznego leczenia; projektowanie i realizowanie na terenie szkoły programów profilaktycznych przeznaczonych dla uczniów, obejmujących zagadnienia zdrowego stylu życia i odżywiania się (stosownie do wieku i potrzeb organizmu), kształtowania pozytywnej samooceny, nabywania dystansu do lansowanych przez mass media kanonów mody i urody. Działania profilaktyczne w zakresie zaburzeń odżywiania się nie powinny być realizowane przez wychowawców klas incydentalnie, tzn. w formie tylko jednej lekcji / zajęć z klasą, lecz powinny zostać włączone na stałe do programów wychowawczych szkoły i uzupełniać całoroczny program pracy profilaktycznej z uczniami. Efektywne działania profilaktyczne w zakresie zaburzeń odżywiania się u młodzieży nie mogą być realizowane przez pojedyncze osoby. Konieczna jest systematyczna współpraca wielu podmiotów – rodziców, lekarzy, psychologów, psychoterapeutów, nauczycieli, wychowawców, pedagogów szkolnych i dyrektorów. W moim przekonaniu tylko w ten sposób można zmniejszyć lub zahamować liczbę zachorowań na anoreksję i bulimię psychiczną u młodzieży. Bibliografia: Abraham S., Levelyn-Jones D., Bulimia i anoreksja, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed.), Washington 1994, DC. Józefik B., Rokowanie w zaburzeniach odżywiania się (w:) Anoreksja i bulimia psychiczna. Leczenie i rozumienie zaburzeń odżywiania się, B. Józefik (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999. Melosik Z., Tożsamość, ciało i władza, Wydawnictwo „Edytor”, Poznań – Toruń 1996. Obuchowska I., Adolescencja, (w:) Psychologia rozwoju człowieka: charakterystyka okresów życia człowieka, B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), PWN, t. 2, Warszawa 2000. Szewczyk L., Skowrońska M., Zaburzenia psychosomatyczne u dzieci i młodzieży: teoria i praktyka, Wydawnictwo „Emu”, Warszawa 2003. Ziółkowska B., Ekspresja syndromu gotowości anorektycznej u dziewcząt w stadium adolescencji, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2001. NOTKA: Marta Kowalczuk – asystentka w Zakładzie Pedagogiki Ogólnej i Metodologii Badań Pedagogicznych, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku Przypisy: 1. Z. Melosik, Tożsamość, ciało i władza, Wydawnictwo „Edytor”, Poznań-Toruń 1996, s. 139 – 144. 2. Trzeba zaznaczyć, że propagowany przez mass media ideał szczupłej sylwetki jest ważnym, ale nie decydującym czynnikiem występowania tych chorób. Dopiero w połączeniu z takimi czynnikami, jak: cechy indywidualne jednostki, czynniki rodzinne, biologiczne, staje się przyczyną rozwoju tych schorzeń. 3. Por. B. Józefik, Rokowanie w zaburzeniach odżywiania się (w:) Anoreksja i bulimia psychiczna. Leczenie i rozumienie zaburzeń odżywiania się. B. Józefik (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999, s. 54. 4. Szczegółowa analiza badań zob. M. Kowalczuk, Wychowawcy klas wobec problemu zaburzeń odżywiania się u młodzieży szkolnej. (w druku)