cin Kromer wybudował tu polską kaplicę, zlikwidowaną po III rozbiorze Polski. W mieście urodził się katolicki ksiądz Antoni Arendt (1804–86), pedagog i autor podręczników szkolnych, wieloletni dyrektor seminarium nauczycielskiego w Braniewie. Z Ornety pochodził budowniczy słynnych organów oliwskich Jan Wulff (1735–1807). W sierpniu 1538 Mikołaj Kopernik jako przedstawiciel kapituły warmińskiej asystował tu biskupowi Janowi Dantyszkowi przy odbiorze przysięgi od poddanych komornictwa biskupiego.
W Ornecie zachował się układ urbanistyczny starego miasta z ratuszem i kościołem. Parafialny kościół św. św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, gotycki, o nietypowym na Warmii układzie bazylikowym, zbudowany został w 2 poł. XIV w. Po obu stronach naw bocznych dobudowane w końcu XVw. kaplice przedłużające przęsła naw bocznych. Budowla ozdobiona jest fryzem z terakoty, w którym powtarzają się maski kobiet i mężczyzn. Od zach. znajduje się prostokątna wieża, ujęta po bokach kaplicami, będącymi jakby przedłużeniem naw bocznych. Międzynawowe filary mają formę ośmioboków, a ich trójboczne przedłużenia dzielą ściany nawy głównej powyżej arkad, stanowiąc podporę sklepień. Sklepienia w nawie głównej siatkowe, w nawach bocznych i kaplicach gwiaździste. W 1902–03 odkryto malowidła ścienne (konserwowane i częściowo przemalowane w 1905–06). Na filarze między nawami główną i pd. scena przedstawiająca "panny mądre" (u góry) i "panny głupie" (u dołu), malowana na pocz. XVw. W kaplicy pn. przy wieży wyobrażenie św. Leonarda z ok. 1440 (niemal całkowicie przemalowane). W kaplicy pd. scena z Matką Boską wśród aniołów z ok. 1470. W kaplicy Trzech Króli (po stronie pd.) sceny: Męczeństwo św. Sebastiana z wyobrażeniem fundatora oraz św. Anna Samotrzeć w otoczeniu świętych (z 1470–80). W arkadzie prowadzącej z kruchty pod wieżą do nawy głównej scena wypędzenia przekupniów ze świątyni z ok. 1480. Ołtarz główny późnobarokowy, wykonany w 1739–44, 5 ołtarzy bocznych (dawniej 14) – 3 z XVIIIw. i 2 (Bractwa Maryjnego i św. św. Piotra i Pawła) z 1 poł. XVIIw. Ołtarz w kaplicy Bractwa Maryjnego (po stronie pn.) z 1646, pochodzący z kościoła pojezuickiego w Braniewie, odnawiany w 1815, wykonany jest z czarnego marmuru z
alabastrowymi
rzeźbami. Późnobarokowa ambona z 1744, chór późnobarokowy z 1738, zagroda z ok. 1730–40, granitowa kropielnica z XIVw. Renesansowy tron celebranta, z 1754, dwusiedzeniowy, intarsjowany, z rzeźbą Boga Ojca w zwieńczeniu. Renesansowa ława w kaplicy Bractwa Maryjnego z 1570, odnowiona w 1854, rzeźbiona i intarsjowana, z portretem kardynała Stanisława Hozjusza w zwieńczeniu; po stronie pd. barokowa ława z 1651, ozdobiona oryginalną intarsją. Szesnastoramienny wiszący świecznik w nawie głównej z 1576. Barokowe obrazy: Zwiastowania – z 1662 i Chrystusa ze św. Piotrem – z XVIIIw. Rzeźby: św. Jana Chrzciciela w misie, gotycka, prawdopodobnie z XIV/XV w. w zworniku w nawie głównej; krucyfiks gotycki z ok. 1400; Koronacja Matki Boskiej, zapewne wykonana przez Krzysztofa Perwangera z 1 poł. XVIIIw.; krucyfiks rzeźbiony z ok. 1740. W skarbcu kościelnym kilka kielichów z XVII w. oraz jeden późnogotycki z ok. 1500; późnogotycka monstrancja z pocz. XVI w.; lichtarz paschalny odlany z brązu w 1610 oraz inne z XVII i XVIII w. Ratusz gotycki z XIV w. (budowę ukończono w 1373) – jedyny tego typu obiekt na Warmii, obudowany w XVII i XVIIIw. kamieniczkami, odbudowany w latach siedemdziesiątych. W barokowej wieżyczce ratusza najstarszy dzwon na Warmii, z 1384. Klasztor Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny (na wsch. od kościoła parafialnego) z końca XVIw., później przebudowywany. Kaplica Jerozolimska z 1829. We wnęce od strony zach. pięknie rzeźbiony krucyfiks z ok. 1740. Przy ul. Zamkowej, na fundamentach biskupiego zamku budynek szkoły; w piwnicach z XIV i XVI w. sklepienia krzyżowo-żebrowe. We wsch. części miasta fragmenty murów obronnych z XIV w. Przy rynku kilka kamieniczek z podcieniami z XVII, XVIII i XIXw. Plebania przy ul. Kościelnej z XVIIIw. Domy i kamieniczki z XVIII i XIX w. Ok. 3 km na pn. wsch. od Ornety leży wieś Krosno, gdzie znajduje się zespół kościelno-odpustowy z barokowym kościołem z pocz. XVIII w. Wokół czworobok krużganków arkadowych z kaplicami. Obok barokowy dom dla księży z ok. 1720, przebudowany w XIX w.
Wyjazd z Ornety na pn.
|