h Stoczniowców w Gdańsku, pomnik Poznańskiego Czerwca 1956, pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie w Warszawie, pomnik Polaków - Ofiar Ataku Terrorystycznego w Nowym Jorku z 11 września 2001 roku. Zaliczenie danego pomnika do tego typu wiąże się często z oceną ustroju i państwa jako niesprawiedliwego (przynajmniej w odniesieniu do pewnej grupy). Czasami pomnik taki powstaje w miejscu tajnych pochówków ofiar reżimu, np. pomnik Męczenników Terroru Komunistycznego w Polsce w latach 1944-1956.
T-II-9. Pomniki poświęcone różnorodnym świętym, np. pomniki św. Jana Nepomucena. Można mieć uzasadnione wątpliwości, czy są to w ogóle pomniki w ścisłym sensie. Czasami są to upamiętnienia osób, których proces beatyfikacyjny jeszcze się toczy, jak pomnik ojca Pio; wtedy często pomniki takie stają się miejscem "cudów", np. "płaczą" krwawymi łzami. Te częste upamiętnienia wykraczają poza czysto teologiczne zjawisko "figur świętych" i pełnią także dodatkowe funkcje wotywne, magiczne i ostrzegające (np. postawienie pomnika w miejscu maksymalnego zasięgu "powodzi stulecia"). Trudno jest jednak nakreślić wyraźną granicę między upamiętnieniami pełniącymi jedynie funkcje sakralne a tymi, które dodatkowo pełnią pewne funkcje społeczne. Jak zakwalifikować krzyże
pokutne
, które wedle średniowiecznego prawa wykuwali mordercy i ustawiali w miejscach popełnionej zbrodni? Podobnie kapliczki stawiane z bardzo różnych motywów, nie tylko religijnych (Odoj, Peć 2001, s. 110-112). Do tego typu trzeba także zaliczyć pomniki aniołów, jeżeli mają one upamiętniać wydarzenia niezwiązane z teologią. Za przykład może służyć projekt postawienia pomnika Anioła Stróża Narodu Polskiego w Warszawie (na pl. Teatralnym przed kościołem środowisk twórczych św. Brata Alberta i św. Andrzeja Apostoła; por. V: Niewęgłowski). W tym wypadku także trudno jest ocenić, na ile jest to pomnik, a na ile obiekt sakralny. Wydaje się, że za kryterium pozwalające wyróżnić pomniki z klasy obiektów sakralnych (lub wykorzystujących ikonografię sakralną) może służyć przesłanie wykraczające poza doktrynę danego kościoła.
T-II-12. Pomniki niematerialnych elementów kultury, np. pomniki wystawione piosence (Karolinka). Mogą to być zarówno pomniki kluczowe dla kanonu narodowego (np. pomnik hymnu narodowego, planowany w Warszawie), jak i niszowe, sławiące regionalne i lokalne pieśni. Funkcje tych pomników mogą być bardzo różnorodne, a ich przesłanie musi być uszczegółowione. (Czy stawiając pomnik danej piosence, oddajemy cześć jej kompozytorowi? A może twórcy słów? Czy wskazujemy na to, że pozwalała ona przetrwać ob
|