Wykształciła się struktura społeczna typowa dla gospodarki rynkowej, a w jej ramach stosunkowo silna klasa kapitalistów (zob. Giner 1986, s. 19). Jak zauważa Włodzimierz Wesołowski (1992b), obok struktury interesów klasowych także trwałe elementy społeczeństwa obywatelskiego uformowały się jeszcze przed przełomem demokratycznym. Ewolucyjne zmiany polityczne opierały się więc na solidnym fundamencie gospodarczym oraz strukturalnym i stanowiły niejako logiczne dopełnienie swobód ekonomicznych.
Tymczasem w wypadku krajów wychodzących z komunizmu sytuacja przedstawiała się zupełnie inaczej. Przede wszystkim dziedzictwem poprzedniego systemu stała się scentralizowana i upaństwowiona gospodarka, wraz ze specyficznym dla niej systemem instytucji oraz rozgałęzioną siecią interesów grupowych wytworzoną przez szczególny sposób funkcjonowania tych instytucji. Dziedzictwo to było już wielokrotnie opisywane w literaturze przedmiotu , nie ma więc potrzeby ponawiania
szczegółowego
opisu tego zjawiska. Unikatowość postkomunistycznej transformacji nie polega więc na tym, że w sposób pokojowy i ewolucyjny nastąpiło przejście z ustroju niedemokratycznego do demokratycznego (wcześniej zjawisko to wystąpiło w Hiszpanii) i nie na tym, że wyłanianie się demokracji następowało nie tyle dzięki długotrwałemu procesowi historycznemu, ile dzięki bardzo krótkiemu historycznie wcielaniu w życie demokratycznego projektu. W końcu po II wojnie światowej wiele krajów przeszło tę drogę (łącznie z takimi ustabilizowanymi obecnie demokracjami świata zachodniego, jak Niemcy, Japonia i Francja). Szczególny charakter postkomunistycznej transformacji polega na równoległej odgórnej rekonstrukcji (a w wypadku niektórych krajów - np. Rosji - na bezprecedensowej konstrukcji ) ładu demokratycznego oraz fundamentalnej rekonstrukcji gospodarki. O ile w pierwszej, też sterowanej odgórnie transformacji ustrojowej, którą Rosja przeszła tuż po rewolucji bolszewickiej, a tzw. kraje demokracji ludowej po II wojnie światowej, podstawowym celem była totalizacja życia gospodarczego, społecznego i politycznego, o tyle teraz równie podstawowym celem jest równoczesna detotalizacja tych trzech sfer życia zbiorowego, a ściślej: wprowadzenie do nich liberalnych reguł gry. W takiej sytuacji, jak zauważa Szacki (1994, s. 188), "...(...) rozwój kapitalizmu wymaga nie tylko znoszenia zakazów i ograniczeń, których źródłem była obowiązująca ...(...) do niedawna doktryna komunistyczna, lecz również aktywności kreacjonistycznej nowej władzy państwowej, która kapitalistyczne stosunki produkcji wprowadzi , a nie tylko na nie pozwoli lub, co najwyżej, jakoś je wspomoże".
Rozważania te prowadzą do wniosku, skądinąd trywialnego, że system demokratyczny, który wyłonił się z procesu historycznego, jest bardziej stabilny i bardziej społecznie zakorzeniony niż analogiczny system konstruowany odgórnie przez elity po upadku dawnego systemu, którego dziedzictwo przez dłuższy czas będzie towarzyszyć przekształceniom systemowym i będzie jednym z warunków brzegowych tych przekształceń. W demokratycznym projekcie przebudowy postkomunistycznej mamy bowiem do czynienia z rów
|