HISTORIA MIASTA
Pierwsza historyczna wzmianka o Olsztynie jako osadzie rozwijającej się przy wznoszonym przez kapitułę warmińską zamku pochodzi z 1348. Kilka lat później, 31 października 1353 osada przy zamku uzyskała prawa miejskie. Założycielem miasta był Jan z Łajsk koło Pieniężna (w 1372 nobilitowany). Jeszcze za jego życia Olsztyn został zabudowany i obwarowany. W XV w. posiadał już radę miejską i wybieralnego burmistrza. Po bitwie grunwaldzkiej miasto zajęły bez walki wojska Władysława Jagiełły, a ponownie w 1414, po krótkim oblężeniu, w czasie tzw. wojny głodowej. W 1440 Olsztyn, podobnie jak większość miast Warmii i Mazur przystąpił do Związku Pruskiego. W czasie wojny trzynastoletniej w 1455–61 był okupowany przez wojska krzyżackie pod dowództwem Jerzego Schleibena. W wyniku pokoju toruńskiego w 1466 wraz z całą biskupią Warmią został włączony do Polski i w jej granicach pozostawał do I rozbioru Polski w 1772. W 1516–21 (z roczną przerwą) administratorem Olsztyna i dóbr kapituły warmińskiej był Mikołaj Kopernik, który w znacznym stopniu przyczynił się do zagospodarowania podległych mu komornictw (olsztyńskiego i pieniężnieńskiego). Dzięki przygotowaniu olsztyńskiego zamku do obrony nie dopuścił do zdobycia go przez wojska wielkiego mistrza Albrechta podczas ostatniej wojny Zakonu z Polską (1519–21). Kopernik odwiedzał Olsztyn także w późniejszym okresie, w czasie wieloletniego pobytu we Fromborku. W XVII i XVIII w. miasto niszczyły pożary i epidemie. W 1655 Olsztyn był ograbiony przez Szwedów. W trakcie wojny siedmioletniej kilkakrotnie kwaterowały w mieście wojska rosyjskie, a w 1807 zajęły je wojska francuskie. Przez Olsztyn przemaszerowały również oddziały polskie gen. Zajączka. W czasie wielkiej epidemii dżumy w 1709–11, w mieście zmarło ok. 2000 osób – prawie wszyscy jego mieszkańcy. Niszczony i podnoszący się z upadku Olsztyn w chwili zagarnięcia Warmii przez Prusy w wyniku I rozbioru Polski (1772) liczył tylko 1770 mieszkańców. Intensywny rozwój miasta rozpoczął się dopiero w 2 poł. XIXw. Związane to było z budową linii kolejowych i dróg bitych, dzięki którym Olsztyn stał się ważnym węzłem kolejowym i drogowym. Dalszym czynnikiem miastotwórczym było utworzenie w 1905 rejencji olsztyńskiej (odpowiednik województwa), dzięki czemu miasto stało się znacznym ośrodkiem administracyjnym. W 1785 urodził się tu Jan Antoni Blank (Białecki), malarz, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1887 architekt Eryk Mendelsohn. Rozwój Olsztyna w XIX i na pocz. XX w. ściągnął wielu przybyszów z Niemiec, w wyniku czego miasto zaczęło ulegać stopniowej germanizacji. Mimo to jednak pozostało ośrodkiem polskiego ruchu narodowego i kulturalnego Warmii. W 1886–1939 ukazywała się polska "Gazeta Olsztyńska". W okresie międzywojennym miał tu siedzibę Zarząd Związku Polaków w Niemczech IV Dzielnica, istniało Towarzystwo Szkolne utrzymujące w 1929–39 szkoły polskie, działał Bank Ludowy, była polska szkoła. Wybuch wojny w 1939 przerwał oficjalne przejawy działalności polskiej, a ciężki okres wojenny przetrwali tylko nieliczni działacze. 22 stycznia 1945 do prawie wyludnionego miasta (przymusowa ewakuacja zarządzona przez władze niemieckie) wkroczyły wojska radzieckie. Liczący 46500 mieszkańców w 1939 Olsztyn, już po jego zajęciu, został zniszczony w 40%. 30 marca 1945 przybył do miasta pełnomocnik rządu polskiego płk dr
Jakub
Prawin, a 23 maja wojska radzieckie przekazały władzę w mieście polskiej administracji. W sierpniu 1945 Olsztyn liczył ok. 11000 mieszkańców, w grudniu 1950 ponad 43000, a na pocz. 1953 miasto przekroczyło liczbę mieszkańców z 1939. Dzięki intensywnej odbudowie i późniejszej rozbudowie Olsztyn stał się prężnym, wszechstronnie rozwijającym się miastem. Największym zakładem przemysłowym miasta i regionu są, oddane do eksploatacji w 1967, Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych "Stomil". Inne większe zakłady produkcyjne to: fabryka mebli, zakłady wytwórcze maszyn i urządzeń dla przemysłu spożywczego, zakłady mięsne, zakłady urządzeń technologicznych, zakład mleczarski, browar, chłodnie i zakłady graficzne. Działalność dydaktyczną i naukową prowadzą 3 wyższe uczelnie – Akademia Rolniczo-Techniczna, Wyższa Szkoła Pedagogiczna i Seminarium Duchowne. W mieście znajdują się też Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Planetarium, Obserwatorium Astronomiczne, Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze. Wśród obiektów kulturalnych na uwagę zasługują: Teatr Dramatyczny im. Stefana Jaracza, Teatr Lalek "Czerwony Kapturek", amatorski zespół pantomimy głuchych, filharmonia i Biuro Wystaw Artystycznych. W mieście odbywają się imprezy cykliczne: Dni Olsztyna, międzynarodowy turniej tańca towarzyskiego, wieczory zamkowe "Śpiewajmy poezję" i inne. Działalność rozrywkową i sportową prowadzi hala sportowo-widowiskowa, czynna jest kryta pływalnia, a w sezonie letnim kąpieliska nad jeziorami: Ukiel, Skanda i Kortowskim.
ZWIEDZANIE
|