ak jednostka jako wartość a społeczeństwo, humanizm Marksa, problem powstawania w społeczeństwie socjalistycznym procesów alienacyjnych i ich przezwyciężanie, prawidłowości procesu historycznego a etyka, stosunek wczesnej myśli Marksa do dojrzałej itp. Zwróceniu się ku myśli Hegla towarzyszyło zainteresowanie koncepcjami rozwijanymi w szkole heglowskiej, w tym także filozofią Feuerbacha. Zarówno wczesna myśl Marksa jak myśl Hegla stały się przedmiotem analiz seminaryjnych i opracowań naukowych.
Pierwszeństwo w rozbudzeniu zainteresowań dla tej problematyki należy do Tadeusza Juliusza Krońskiego (1907-1958), który już od 1955 r. prowadził seminarium z filozofii Hegla w Uniwersytecie Warszawskim, przyciągające nie tylko studentów, ale także pracowników naukowych. Tadeusz Kroński, umysł subtelny i przenikliwy, wykształcony na tradycji
fenomenologicznej
, zafascynowany był myślą Hegla i dobrze znał filozofię niemiecką zarówno XIX jak XX w. Swoim entuzjazmem dla Hegla potrafił zarazić liczne grono uczniów i przyjaciół, którzy do dziś pozostają w znacznym stopniu wierni otrzymanemu odeń impulsowi. Jego studia poświęcone Heglowi zostały zebrane i wydane przez przyjaciół w tomie Rozważania wokół Hegla (1960). Na uwagę zasługuje w szczególności, jego rozprawa Problem zła moralnego w Heglowskiej filozofii dziejów (pierwodruk: "Myśl Filozoficzna" nr 1, 1957). W erudycyjnym i kompetentnym wywodzi broni on tam Hegla przed zarzutem konserwatyzmu i immoralizmu. Hegel, w jego przekonaniu, nie usprawiedliwia zła pojawiającego się w historii; jest ono dlań jedynie symptomem, iż określona epoka ducha torującego sobie w dziejach drogę do wolności kończy się. Zło jest symptomem kryzysu i rozkładu pewnej formy życia. Hegel w ujęciu Krońskiego, to myśliciel poszukujący w dziejach prawidłowości rozwoju rodzącego się w nich rozumu i przezwyciężania przez ducha ograniczeń w jego dążeniu do wolności. "Filozofia marksistowska - pisze on na zakończenie wspomnianego studium - dobrze, jak dotąd wychodziła na racjonalnej konfrontacji z Heglem, źle na dogmatycznym przekreślaniu jego zasług. Nawet wtedy, gdy przekreślano Hegla w imię rzekomego antydogmatyzmu"146.
Zainicjowane przez T. Krońskiego zainteresowania myślą filozoficzną Hegla - szło tu przede wszystkim o jego filozofię społeczną - kontynuowane było w kręgu uczestników interdyscyplinarnego seminarium prowadzonego przez prof. Bronisława Baczkę przez dziesięciolecie poprzedzające rok 1968. Otwarcie na poglądy "berlińskiego mędrca" owocowało nie tylko studiami poświęconymi różnym aspektom jego myśli, lecz także twórców będących dlań punktem odniesienia czy konfrontacji, jak też uczniów i kontynuat
|