Powstanie listopadowe trwało przeszło 10 miesięcy i stawiało czoło największej potędze militarnej Europy. Naród polski uzbroił ok. 140 tys. ludzi, toczył walkę jak równy z równym i przejściowo odnosił sukcesy. Carat przeciwko Polsce wytężyć musiał wszystkie siły i dłuższy czas nie był pewien zwycięstwa.
O klęsce powstania w większej mierze niż nierówność sił i środków przesądziło jego kierownictwo. Od początku do końca znajdowało się ono w ręku ludzi, którzy powstania nie chcieli, w jego powodzenie nie wierzyli i szukali tylko sposobu jego zakończenia. Powstanie zaczęli szlacheccy rewolucjoniści, zaczęli je w obronie zagrożonej konstytucji, w nadziei wywalczenia pełnej niepodległości. Podchorążowie i
belwederczycy
, najściślej związani ze szlachtą, nie wyobrażali sobie jednak sprawy narodowej bez szlacheckiego kierownictwa i sami oddali władzę w ręce przeciwników. Ogół ziemiański dał się wciągnąć do ruchu pod naciskiem nastrojów patriotycznych; reprezentujący ten ogół ministrowie i generałowie działali na szkodę powstania. Szlachecka opozycja okazała się bezsilna wobec wielkoziemiańskiego kierownictwa.
Dla szlacheckich rewolucjonistów powstanie listopadowe stało się wielką lekcją polityczną. W walce z kontrrewolucją - z Chłopickim, Skrzyneckim, Krukowieckim - lewica dochodziła do zrozumienia polityki klas posiadających i do wypracowania własnego programu. Działo się to nie bez oporów, wahań i błędów taktycznych, których dopuszczali się tak wybitni rewolucjoniści, jak Lelewel czy Mochnacki.
|