Zobaczmy to samo na konkretnym przykładzie stoicyzmu.
Stoicyzm jest filozofią, która jest odpowiedzią mędrca na zagrożenie sytuacją niewolnictwa. Istotą niewolnictwa jest, że jedni widzą siebie w innych: niewolnicy odkrywają "swoją prawdę" w swych panach, a panowie w swych niewolnikach. Stąd jedni uważają się za powołanych do absolutnej służby, drudzy do absolutnego panowania. Świadomość stoicka czyni wyłom w tej spirali. "Jej czynność polega na tym [...], by zarówno na tronie, jak w kajdanach, przy całej zależności jednostkowego istnienia, być wolnym i zachować martwą niewzruszoność (die Leblosigkeit), która stale wycofuje się z ruchu istnienia - zarówno z działania, jak doznawania - w prostą istotność myśli". Stoicyzm różni się od uporu, który również jest reakcją na niewolnictwo, tym, że podczas gdy upór obstaje przy czymś jednostkowym i w ten sposób popada w inną formę niewolnictwa, to stoicyzm przechodzi na wyższy poziom istnienia, którym jest "czysta ogólność myśli". Toteż - zauważa Hegel -
stoicyzm
"mógł wystąpić tylko w okresie powszechnego strachu i niewolnictwa, będącego zarazem okresem takiej kultury ogólnej (allgemeine Bildung), która kształtowanie i kulturę (das Bilden) podnosiła do poziomu myśli".
Wolność stoicką, wydaje mi się, byłoby najwłaściwiej nazwać stanem wewnętrznego wyzwolenia. Stoik zdobył oswobadzający go dystans w stosunku do pana. Od tego momentu przestał być niewolnikiem. Podobny dystans zdobył w stosunku do niewolnika. Odtąd nie potrafi być już panem. Aby być sobą, nie potrzebuje już ani pana nad sobą, ani niewolnika pod sobą. Wznosi się ponad sytuację wytworzoną przez terror jednych i strach drugich. Istnienie jego rozgrywa się na poziomie myśli. Pan to tylko pojęcie pan
|