ern kulturalny. Obok książek wydawał wiele gazet i czasopism, miał ambicję przekształcenia kulturalnego polskiej prowincji, co zarysował Borejsza w programowej broszurze Na rogatkach kultury, 1947. Państwowy Instytut Wydawniczy od początku miał w swym założeniu stworzyć podstawy warsztatu filologiczno-edytorskiego. Zrealizował to dopiero w dziesięć lat później. Nowe perspektywy zapewniała książce jedna z pierwszych ustaw - ustawa biblioteczna, decydująca o powstaniu sieci bibliotek publicznych.
Literaci więc, tak ze względów samorządowych (po Przybosiu Związkiem kierowali Kazimierz Czachowski i Jarosław Iwaszkiewicz), jak i zawodowych, nie mieli poważniejszych powodów do uprzedzeń. Nie brakowało jednak sygnałów niepokojących. Gebethner i Wolff oraz wydawnictwo "Wisła" odstąpiły od wydania skupywanych podczas okupacji rękopisów. Prywatnym wydawcom odebrano prawa do wydawania klasyków (co prawda z ich wydań państwowych stworzono fundusz popierający literaturę). Dekretem Rady Ministrów (5 VII 1946)
usankcjonowano
cenzurę. Literaturze nie dawała się ona szczególnie we znaki, gdyż od początku istniała jakby niepisana umowa, że o pewnych sprawach zasadniczych się nie pisze (za niewyparzony język zamknięto jeszcze w Lublinie "Szczutka", a redaktora Leona Pasternaka na krótko uwięziono na zamku). Na razie cenzura skupiała się głównie na prasie PSL. Atak Dąbrowskiej na cenzurę podczas zjazdu łódzkiego ZZLP w październiku 1946, spowodowany tymi doświadczeniami, wydał się zebranym przesadnym (tak też pisał Stefan Kisielewski w sprawozdaniu ze zjazdu w "Tygodniku Powszechnym"). Między pisarzami w kraju a pisarzami na Zachodzie nie było również granicy nieprzekraczalnej (tych ostatnich publikowano w kraju, ukazała się antologia Słonimskiego Literatura na emigracji, 1946). Przez pierwsze lata przepływ ludzi i słów odbywał się względnie swobodnie.
Oczywiście, sytuacja wychodźstwa polskiego na Zachodzie zmieniła się zasadniczo z chwilą cofnięcia poparcia dla rządu londyńskiego przez mocarstwa zachodnie w czerwcu i lipcu 1945 r. Doszło wkrótce do demontażu państwa polskiego na obczyźnie i upadły nadzieje na rychłą zmianę sytuacji kraju. Dopiero wówczas Polacy przebywający na Zachodzie stanęli wobec osobistych decyzji co do emigracji (choć niektórzy autorzy, np. Danilewiczowa staż emigracyjny liczą od czasu opuszczenia Polski). Część wojenn
|