kontekstach cithara zostaje przetłumaczona jako lutnia, np.: Spowiadajcie sie Panu w lutni... (32,2), Chwalić będę ciebie w lutni, Boże...(42,5), (...) powstań żołtarzu i lutnio (56,11; 107,2), dajcie (...) żołtarz wesoło z lutnią (80,2). Przytoczone przykłady pokazują obecność w tekście badanego zabytku szeregu żołtarz i lutnia. Tylko raz zanotowano połączenie żołtarz i gęśli. Ani kontekst semantyczny, ani otoczenie wyrazowe nie są więc tutaj przyczyną zróżnicowania odpowiedników łac. cithara.
Badaczka staropolskiego nazewnictwa instrumentów muzycznych, Szydłowska-Ceglowa, odnotowuje w średniowiecznych przekładach biblijnych 27 przykładów użycia gęśli dla oddania łac. cithara . W XVI w. stan ten ulega zasadniczej zmianie. Gęśli jako odpowiednik łac. cithara odnotowała Szydłowska-Ceglowa w cytowanym wersecie z Psałterza krakowskiego, a także w parafrazach psałterza: u Reja i Lubelczyka. Zdaniem badaczki gęśli, " odczuwane w XVI wieku jako przestarzałe, zastępowane były przez inne nowe nazwy instrumentów muzycznych, które w XVI w. wchodziły w skład dworskiego instrumentarium, jak harfa, cytra, lutnia czy skrzypice " . Lutnia jako odpowiednik łac. cithara nie był stosowany w średniowiecznych przekładach biblijnych - ani polskich, ani czeskich . Sstp rejestruje zaledwie 5 przykładów użycia tego wyrazu, natomiast w materiałach SłXVI (XII 412-414) lutnia notowana jest aż 178 razy. Obok tłumacza krakowskiego lutnię w miejsce łac. cithara stosuje konsekwentnie Żołtarz Wróbla . Natomiast późniejsze
translacje
biblijne rezygnują z wprowadzania lutni jako ekwiwalentu łac. cithara. Ma lutnię wprawdzie jeszcze Leopolita, ale nie w przekładzie Księgi psalmów, w którym konsekwentnie tłumaczy cithara jako harfa. Szydłowska-Ceglowa wyraża przypuszczenie, iż " czynnikiem hamującym " wprowadzanie lutni do przekładów biblijnych mógł być " wybitnie świecki charakter instrumentu, wchodzącego w skład instrumentarium dworskiego " . W kontekście badań nad Psałterzem krakowskim interesująca wydaje się zbieżność odpowiedników łac. cithara w naszym zabytku oraz w wydanym zaledwie sześć lat później Żołtarzu Wróbla. W świetle materiału zaprezentowanego przez Szydłowską-Ceglową lutnia jako ekwiwalent może być uznana za typową dla przekładów biblijnych w dość ograniczonym czasie, mianowicie w 1 poł. XVI w. Jeśli przyjąć średniowieczną proweniencję Psałterza krakowskiego, docenić by trzeba modernizacyjne zabiegi autora przekładu, który przestarzałe gęśli zastępuje nowszą lutnią, nie mając w tym poprzedników ani wśród polskich, ani wśród czeskich tłumaczy psałterzowo-biblijnych. Pozostawienie gęśli w Ps. 150,4 uznać należy za przejaw nieuwagi czy wynik niekonsekwencji tłumacza, idącego śladem przekładów floriańskiego i puławskiego. Podobną niekonsekwencję wykazuje tłumacz krakowski wprowadzając dwa ekwiwalenty łac. psalterium:
p s a l t e r i u m - ż o ł t a r z (8) // g ę ś l i (1); istnienia dubletów tłumaczeniowych nie da się i w tym wypadku wytłumaczyć. Nie zaważył tutaj ani kontekst semantyczny, ani najbliższe otoczenie wyrazowe. Por.: W żołtarzu o dziesięci strun... (91.3; Fl Puł w dziesięci strun żołtarzu, Leop w żołtarzu o dziesiąci strun, Wuj na instrumencie o dziesiąci strunach) (...) na gęślach dziesięć strun śpiewajcie jemu (32,2; Fl w żałtarzu dziesięci strun, Puł w żołtarzu o dziesięci strun, Leop Wuj
|