Zdzisław Szeląg
Borwicz (właśc. nazwisko: Boruchowicz) Michał (pierwotnie Maksymilian) - (1911-1987), prozaik, historyk i socjolog, z wykształcenia polonista, autor studiów krytycznoliterackich. Ur. 11 X w Krak., s. Adolfa Boruchowicza i Anny z Rozenwaldów. Szkolną naukę odbył w Krak. W l. 1930-1936 studiował filol. polską w UJ, głównie pod kierunkiem prof. Stanisława Pigonia, w którego semin. napisał pracę magist. (egzamin złożył w 1936 r.) o Brzozowskim jako o beletryście. Mistrza studiów uczcił po jego śmierci art-em Na życie ("Wiadom." 1969 R. 24 nr 29(1216) s. 2-3). Znaczenie tytułu: od Pigonia otrzymał wskazówki na całe życie. Debiutował B. art-em Cyganeria warsz. ("Kur. Liter.-Nauk." 1931 R. 8 nr 7 s. 8, nr 8 s. 4). Od 1932 r. działał w Kole Miłośników Dramatu Klas. w UJ i w kole liter.-artyst. Lit.-Art. Był w latach studiów najbliższym przyjacielem Józefa Cyrankiewicza. Pisywał w l. 1933-1937 w "Nowym Dzienniku"; tu prowadził dział Wśród poetów. Tu opublilkował m.in. art-y Norwid. W 50 rocznicę śmierci (1933 z 22 V); Próba portretu Norwida (1933 nr 201). Ogłaszał w in. pismach. Najważniejsza z nauk. punktu widzenia była rozpr. Brzozowski i Malraux ("Sygnały" 1937 R. 5 nr 28 s. 1-4. Odb. Lw. 1937). B. przywiązywał wagę do tej rozpr-y; po latach ogłosił wersję nieco zmien., Polski poprzednik Malraux ("Kult . ", Par., 1956 R. 10 nr 6(104) s. 27-34, nr 7/8(105/106) s. 39-56. Odb. Par. 1956). Wydał w 1938 r. powieść Miłość i rasa. Był B. od 1936 r. aktywnym członkiem PPS. W kampanii wrześn. 1939 r. walczył w Zamojskiem, dostał się do niewoli niem., ale zbiegł z niej. Przebywał krótko w Krak. pod nazw. Michał Długosz. Przystąpił do odłamu PPS - WRN i działał w konspiracji, głównie na terenie Lwowa. Był aresztowany w 1942 r. przez Gestapo i powieszony; urwał się z szubienicy. Udało mu się zbiec. Po latach wydał książkę Spod szubienicy w teren (Par. 1980). Od jesieni 1943 do pocz. 1945 r. był jako kpt. Zygmunt komendantem oddziałów bojowych WRN w Miechowskiem i w Pinczowskiem. W l. 1945-1947 był kierownikiem Wojew. Żydowsk. Komisji Histor. w Krak. i wicedyrektorem Centr. Żydowskiej Komisji Histor.; współredagował wydawnictwa Komisji. Występował jako ekspert w procesach niem. zbrodniarzy wojennych. Ogłosił brosz-ę Liter. w obozie (Krak. 1946), o tym, jak więźniowie umilali sobie chwile cytowaniem poezji i rozmowami o liter., tomik wierszy Ze śmiercią na raty (1946) i antol-ę wierszy o Żydach pod okupacją niem., Pieśń ujdzie cało (Warsz. 1947). Jednakże poczuł się na pocz. 1947 r. zagrożony aresztowaniem. Udało mu się wyjechać za granicę (13 VII t.r.) i osiąść w Par. Pracował w Comité d'Histoire de la II Guerre Mondiale; założył Centre d'Études Historique przy Associations de Juifs Polonais en France. Stał się pisarzem
trójjęzycznym
: pisał po polsku, po francusku i w jidisz. W r. 1953 uzyskał d-rat w Sorbonie na podst. dysertacji Écrits des condamnés a mort sous l'occupation hitlerienne, 1939-1945. Étude sociologique (promotor: prof. George Gurvitch; druk. - Par. 1973). Wg oceny Zofii Kozarynowej (por. bibliogr.), jest to "dzieło skrzętnych zabiegów i bolesnego trudu, lecz niekompletne i jednostronne, zaledwie bowiem nikły odsetek skazańców mógł skreślić kilka słów na świstku papieru czy szmaty lub choćby na murze, a i z tego drobna część się uchowała". Ale ów zbiór, z konieczności niekompletny, uznać trzeba za cenny. Był B. członkiem T-wa Histor.-Liter. w Par., pracował w późniejszych latach w Centre National des Recherches Scientifiques, utrzymywał kontakty z Centre di Dialogue. Był odznaczony przez Świat. Kongres Żydowski. Najważniejszą pozycją z punktu widzenia badań historycznoliter. spośród ok. 30 książek B-a jest tom Ludzie, książki, spory (Par. 1980). Tu m.in. przedr. rozpr-y Polki poprzednik André Malreaux (s. 101-129); nadto krótki szkic O St. Brzozowskim (s. 130-133); studium Petroniusz "na nowo napisany". (W związku z wydaniem "Samego wśród ludzi") - (s. 134-141); szkic Książki Andrzeja Struga na wiernej służbie (s. 142-149); wspomnienie o Pigoniu - Na życie (s. 150-161). Zm. w Par. 31 VIII. Pogrzeb odbył się w Jeroz. 11 IX.
Ks. Zenon Modzelewski [por. Słownik t. 3] wyraził się, że w B-czu emigracja traci "człowieka wielkiej kultury i gorącego patriotę".
|