ej przeciwnie - opozycyjne wobec niego stanowisko. Ale nie był to jedyny układ odniesienia: rozważając go, historycy wychodzili z założeń ogólnych, dotyczących państwa, form jego ustroju, struktur społecznych, rozwoju społecznego narodu w związku z ideami, teoriami politycznymi, socjalnymi, intelektualnymi i moralnymi dominującymi w danej epoce, co znów sprawiało, że ich stosunek do naszego problemu, jego widzenie i interpretowanie nie zamykały się w ramach dociekań faktograficzno-erudycyjnych.
Rozwój badań w ciągu półtora wieku ukazał nam obraz
Rzplitej
XVIII w. dużo bardziej złożony, zróżnicowany, bardziej konkretny i dynamiczny, niż go sobie wyobrażali dawniejsi historycy. Koncentrując uwagą na procesie upadku Rzplitej, a mniej znając całość jej dziejów, ujmowali oni nieraz stosunki w niej panujące dość statycznie i wyolbrzymiali skutki niektórych ujemnych cech w życiu społecznym, politycznym i moralnym, by im przypisywać rolę czynnika sprawczego w tym upadku. Należy jednak od razu zauważyć, że takie rozumowanie post hoc ergo propter hoc występowało również i u naszych historyków.
Jak się będziemy mogli przekonać, wbrew dość rozpowszechnionej opinii, nie było bynajmniej między poglądami obcych historyków, czy szerzej między obcą a polską myślą historyczną, takich rozbieżności, jak się wydawało wyczulonej na wszelką krytykę przeszłości opinii polskiej, powstałej w okresie niewoli. Można by i w obcym piśmiennictwie znaleźć odpowiedniki najskrajniejszej koncepcji tzw. optymistycznej, jak i odwrotnie -? w naszej najbardziej krańcowe poglądy tzw. pesymistyczne.
|