1.1. Sytuacja międzynarodowa
W czasie dwu ostatnich bezkrólewi sprawa polska była okazją i pretekstem dla dworów europejskich do załatwiania własnych interesów. Cel rywalizacji, w której brały udział już tylko państwa sąsiednie, został ograniczony do niedopuszczania do podporządkowania Rzeczypospolitej jednostronnym wpływom. Podczas gdy w planach dworu wersalskiego z lat 1733-1735 -i w okresie walki o sukcesję po Auguście II miała ona jeszcze, obok Szwecji i Turcji, zająć ważne miejsce wśród wschodnich sojuszników Francji - po kilkudziesięciu latach rządów drugiego Wettina ustalił się system układów międzynarodowych gwarantujący jej bierność w polityce europejskiej, która w gruncie rzeczy odpowiadała także jej obywatelom. Sekretna dyplomacja Ludwika XV w Rzeczypospolitej w latach 50. XVIII w. była niezręczna i
nietaktowna
, sprowadzała się do intryg, zrywania sejmów i ,,dyplomacji pieniądza". Rosji bardziej dogadzała (do czasu) neutralność Rzeczypospolitej niż sytuacja, w której musiałaby sprawować nad nią ścisłą kuratelę polityczną - w myśl koncepcji, która zarysowała się w trakcie sejmu niemego i którą potem starała się wprowadzić w życie Katarzyna II. Do momentu objęcia przez nią rządów trudno jednak dopatrzyć się konsekwencji w polityce kolejnych następców Piotra Wielkiego: Katarzyny I (1725-1727), Piotra II (1727-1730), Anny Iwanowny (1730-1740), Iwana VI (1740-1741), Elżbiety (1741-1762) i Piotra III (1762)- nie tylko w stosunku do państwa polsko-litewskiego, ale i wewnętrznej. Trafna zatem wydaje się dokonana przez Emanuela Rostworowskiego krytyka utartego w historiografii polskiej poglądu, że Rosja nieuchronnie zmierzała do protektoratu nad całością ziem Rzeczypospolitej Wojska rosyjskie przesądziły los elekcji w 1733 r. i przez kilka lat stacjonowały w państwie polsko-litewskim - trzeba jednak pamiętać, że przekraczały granice nie tylko ze względu na jego wewnętrzne sprawy. Ziemie neutralnej Rzeczypospolitej były dla Rosji wygodnym skrótem - dla feldmarszałka Burkhardta Munnicha w czasie wojny tureckiej w latach 1738-1739, w 1748 r. w drodze do Niemiec. Dopiero w czasie wojny siedmioletniej ustabilizowała się wojskowa obecność Rosjan w Prusach Królewskich, a założone tam garnizony przetrwały aż do ponownego wkroczenia armii rosyjskiej w 1761 r.
1.2. Układ sił w przededniu ostatniego bezkrólewia
|