t ustawy uznającej dobra kościelne za własność narodu. Po kilku tygodniach dyskusji, 2 listopada 1789 r. Konstytuanta 568 głosami przeciwko 346 przyjęła projekt. Dobra kościelne zostały sprzedane, co pozwoliło na załatanie dziur w budżecie i pokrycie długów. Rewolucjoniści konsekwentnie nadal osłabiali Kościół, o czym świadczyła głośna ustawa Konstytuanty z 12 lipca 1790 r. o duchowieństwie, zwana konstytucją cywilną kleru. Zmniejszała liczbę biskupstw do 83, czyli tylu, ile było departamentów.
Ustawa zgodnie z tradycją gallikańską podporządkowywała Kościół państwu. Biskupów i proboszczów miał odtąd powoływać suwerenny naród, czyli w praktyce urząd państwa, a listy papieskie można było publikować tylko za zgodą rządu. Duchowni stali się funkcjonariuszami rewolucji. 27 listopada
Konstytuanta
poszła dalej i przyjęła ustawę podpisaną przez króla, na mocy której księża mieli obowiązek złożenia przysięgi na ustawę cywilną. Ci, którzy tego nie uczynili, tracili posady. Biskupi powszechnie odmawiali złożenia przysięgi, podobnie jak większość szeregowych księży. Pierwszym kapłanem, który złożył podpis, był Henri Grégoire, przyszły konstytucyjny biskup Blois, mason i jakobin, zwany papieżem Kościoła upaństwowionego. W sumie podpisy złożyło, według niepełnych danych, 45-48% kapłanów. W departamencie Var nawet 96%, a w Normandii, w Alzacji, w Bretanii i Wandei mniej niż 20%. Ustawa podzieliła duchownych na tych, którzy maszerują z rewolucją, stając się jej ideologicznym oparciem, i na tych, którzy są jej przeciwni. Wybrani przez "lud" biskupi nie weszli w czynności, ponieważ nie otrzymali konsekracji urzędujących biskupów. Wówczas znów pojawił się niezawodny w trudnych sytuacjach Talleyrand, który 24 lutego 1791 r. wyświęcił pierwszych "ludowych biskupów". Łącznie było ich siedmiu. Ponieważ Talleyrand został przez papieża ekskomunikowany, więc zdecydował się na zrzucenie szat duchownych i przywdzianie świeckich. Podobnie uczynił Joseph Fouché (1759-1820), który zanim został słynnym ministrem policji, był zakonnikiem.
Stopniowo władzę w diecezjach i parafiach przejmowali duchowni-rewolucjoniści, gdyż tych, którzy nie złożyli przysięgi, od 7 maja 1791 r. usuwano ze stanowisk. Coraz częściej w ich obronie stawali wierni, podobnie jak w obronie rozwiązanych jeszcze 13 lutego 1790 r. zakonów kontemplacyjnych. Zatem przybywało przeciwników radykalnych rozwiązań. W wielu miastach i wioskach dochodziło do starć zbrojnych między obu odłamami wiernych i kapłanów. Przeciwko rewolucji zaczęła się rodzić opozycja, skupi
|