Niemniej obyczaje z racji swojej natury i z racji natury człowieka przywiązanego do sprawdzonych zachowań i "odwiecznych" reguł postępowania zmieniały się stosunkowo wolno, a z pewnością znacznie wolniej niż charakter polskiej cywilizacji. Jedne obyczaje - co zrozumiałe - powstawały i zanikały szybciej, inne wolniej. Jedne trwały krótko: dwa, trzy pokolenia, inne setki lat. W jednym regionie zanikały częściowo, w innym całkowicie.
Te znajdowały uznanie jednej warstwy czy stanu, tamte drugiej. Nie było co do tego reguły, podobnie jak nie było wyrazistej reguły co do tempa i rytmiczności przebiegających zmian. Nie było też reguły co do momentu narodzin obyczajów, dlatego w wielu wypadkach nie wiemy, kiedy i w jakich okolicznościach rozpoczął się proces ich kształtowania. Wiemy natomiast, że już w pierwszych wiekach historii Polski świat obyczajów jej mieszkańców był bogatszy w porównaniu z prymitywnymi warunkami życia. Bogatsza obyczajowość jakby kompensowała trudy codziennego życia i pracy. Zmieniały się obyczaje, zmieniało się także ich miejsce w dziejach Polski i Polaków. W początkowym okresie dziejów kraju obyczaje były - aczkolwiek nie zawsze świadomie dla jego mieszkańców - podstawowym regulatorem życia społecznego, polityczne go i kulturalnego. Miały istotny wpływ na normy etyczne i moralność, ale także wpływały na siebie wzajemnie. Wreszcie z obyczaju wywodziło się prawo zwane zwyczajowym. Współcześnie taka rola obyczajów nie jest ani możliwa, ani
wyobrażalna
, ani nawet konieczna. Zmniejszało się i zmniejsza znaczenie zwłaszcza tych obyczajów, które bezpośrednio są związane z obecnością religii chrześcijańskiej.
Początek naszej opowieści o obyczajach w Polsce przypadł na IX w., kiedy na ziemiach polskich obowiązywała obyczajowość słowiańska i pogańska. Przyjęcie chrztu, obecność Kościoła i elit o zachodnioeuropejskim rodowodzie prowadziły prostą drogą do zmian w obyczajowości. Jak się jednak okazało, zmieniające się za sprawą religii i nowych elit normy obyczajowe nie w każdym wypadku były zdolne do zakwestionowania dotychczasowego porządku świata obyczajów. W istocie Polska chrześcijańska odziedziczył
|